Ομιλία Αλεξίας Σακαδάκη στην εκδήλωση που διοργάνωσε το Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας
Η παρουσία των γυναικών στην πολιτική δεν είναι γυναικεία υπόθεση, αλλά αφορά τη διατήρηση της δημοκρατικής ισορροπίας στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων σε μια σύγχρονη πολιτεία.
Τα μέλη του ανθρωπίνου είδους, ανεξαρτήτως φύλου, συμμετέχουν στη σύνθεση της ανθρώπινης ιστορίας αποδεχόμενα το σώμα τους και κατ’ επέκταση το φύλο τους, αποκτώντας γνωστικά πεδία, διαμορφώνοντας το φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον. Αν λάβουμε σοβαρά υπόψη την ιστορική αυτή διάσταση διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για ένα σημαντικό εργαλείο ανάλυσης. Για μια συνθήκη μελέτης της ζωής. Όπως συχνά λέμε εμείς οι Οικολόγοι, η πραγματικότητα της ζωής υλοποιείται μέσα από ένα σύνολο αλληλεξαρτήσεων και διαφορετικοτήτων στα πλαίσια σταθερών συστημάτων συνύπαρξης ώστε η δυναμική μεταξύ τους να είναι τέτοια που η ζωή να μπορεί να συνεχιστεί.
Η σχέση των γυναικών με την πολιτική, και η διερεύνηση της γυναικείας συμπεριφοράς και της πολιτικής διάστασης του γυναικείου φύλου, αποτελεί ακόμη στη χώρα μας ένα δευτερεύον γνωστικό πεδίο.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, χάρη στους αγώνες των ίδιων των γυναικών, αναπτύσσεται ευρεία συζήτηση για την αναγκαιότητα ισότιμης συμμετοχής των γυναικών στη δημόσια σφαίρα της ζωής και ειδικότερα στην πολιτική, η οποία, μάλιστα, συνδέει τη συμμετοχή αυτή με την ποιότητα της δημοκρατίας, την κοινωνική συνοχή και την ανάπτυξη.
Η σημερινή κατάσταση της απουσίας των γυναικών από τα κέντρα των πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων, συνιστά σημαντικότατο δημοκρατικό έλλειμμα και αναδεικνύει την ένδεια της κυρίαρχης πολιτικής κουλτούρας, αλλά και πολυσυζητημένων εννοιών όπως αυτών της «κοινωνίας των πολιτών» ή της «ιδιότητας του πολίτη».
Στόχος θα πρέπει να είναι μια κοινωνία όπου όλοι οι πολίτες, ανεξαρτήτως φύλου, εθνικής καταγωγής , θρησκείας, οικονομικής κατάστασης ή κατάστασης υγείας, θα μπορούν να απολαμβάνουν όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα και να συμμετέχουν ουσιαστικά στην κοινωνία των πολιτών η οποία αποτελεί κατ’ ουσία και την Πολιτεία.
Η εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική και στα κέντρα λήψης αποφάσεων παραμένει, στην Κύπρο, σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, παρά τις προσπάθειες που καταβάλλονται τα τελευταία χρόνια.
Είναι σαφές ότι για να υπάρξει αλλαγή απαιτείται έμπρακτη απόδειξη μέσα από την ίδια τη λειτουργία των κομμάτων τα οποία αρέσκονται στην αναφορά ότι αποτελούν τα «κύτταρα της δημοκρατίας». Άλλωστε η κάθε εκλογική διαδικασία αποτελεί απόδειξη συνέπειας, λόγων και έργων.
Οι Οικολόγοι στα είκοσι χρόνια ιστορίας μας έχουμε πετύχει την ανάδειξη των γυναικών μέσα από τις δομές του ίδιου του Κινήματος, χωρίς μάλιστα να χρειαστεί η επιβολή προνοιών ποσόστωσης στο καταστατικό μας. Ενδεχομένως αυτό να είναι αποτέλεσμα της ιδεολογικής προσέγγισης της πολιτικής οικολογίας που σέβεται και δίνει βαρύτητα στη βιοποικιλότητα και την προστασία της, αντιλαμβανόμενη τη σημασία συνύπαρξης όλων των ειδών. Μέχρι τώρα είχαμε όχι μια αλλά δύο γυναίκες-αρχηγούς στο Κίνημα Οικολόγων: την αείμνηστη Εύη Θεοπέμπτου και την νυν Επίτροπο Περιβάλλοντος, κ. Ιωάννα Παναγιώτου. Η Εύη Θεοπέμπτου υπήρξε και η πρώτη γυναίκα που συμμετείχε ποτέ στο εθνικό συμβούλιο, το 2001. Εξάλλου, στα συλλογικά όργανα του Κινήματος πάντοτε εκπροσωπούνταν με μεγάλο ποσοστό οι γυναίκες.
Για τις βουλευτικές εκλογές της ερχόμενης Κυριακής, στο ψηφοδέλτιο του Κινήματος Οικολόγων – Συνεργασίας Πολιτών συμμετέχουν 22 γυναίκες ως υποψήφιες – ποσοστό της τάξης του 40%, συγκριτικά πολύ ψηλότερο από οποιοδήποτε άλλο σχηματισμό συμμετέχει στην εκλογική διαδικασία. Ελπίζουμε με την ψήφο τους οι πολίτες να στείλουν γυναίκες Οικολόγους στην νέα Βουλή.
Πέραν όμως της δικής μας εξαίρεσης, σημειώνεται ότι η συμμετοχή των Κυπρίων γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων, στην πολιτική και δημόσια ζωή, παραμένει εξαιρετικά χαμηλή όχι μόνο σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και σε σύγκριση με χώρες με χαμηλότερο βιωτικό επίπεδο. Ο πολύ μικρός αριθμός γυναικών στη Βουλή, στο Υπουργικό Συμβούλιο και στην τοπική αυτοδιοίκηση αποτελεί ουσιαστικό έλλειμμα δημοκρατίας, αφού ο μισός πληθυσμός υποεκπροσωπείται. Πολύ λίγες γυναίκες βρίσκονται σε διευθυντικές θέσεις τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα. Η απουσία των γυναικών περιορίζει την ποιότητα της πολιτικής ζωής και της στερεί μια πιο ολιστική και ανθρωποκεντρική προσέγγιση.
Στον πολιτικό και κοινωνικό στίβο υπάρχουν εφάμιλλοι παίκτες γυναίκες και άνδρες, όμως στο παρόν στάδιο, με τα συσσωρευμένα αποτελέσματα αιώνων ανισότητας, θεωρώ ότι χρειάζονται προσωρινά αντισταθμιστικά μέτρα για αντιμετώπιση των διακρίσεων. Προτείνουμε λοιπόν την εισαγωγή ποσόστωσης 50% στα διοικητικά συμβούλια δημόσιων και ημικρατικών οργανισμών, στα εκλογικά ψηφοδέλτια και σε ανώτερες διοικητικές θέσεις, ως μεταβατικό στάδιο μέχρι να γίνει με εντελώς φυσικό τρόπο η δίκαιη αντιπροσώπευση των γυναικών.
Η καταπολέμηση της ανισότητας απαιτεί δραστικά μέτρα. Ας μην ξεχνάμε ότι στην παραδοσιακή συντηρητική κοινωνία οι κοινωνικοί ρόλοι καθορίζονται με βάση το φύλο, περιορίζοντας τη γυναίκα στο σπίτι και προσδίδοντας της ρόλους που αφορούν τα του οίκου της. Τα στερεότυπα που έχουν καθοριστεί εδώ και αιώνες, δύσκολα αλλάζουν και για ακριβώς αυτό το λόγο, η ποσόστωση κρίνεται ως απαραίτητο μέτρο που στην ουσία θα «εξαναγκάσει» την αλλαγή, μέχρις ώτου να γίνει ενσυνείδητη η επιλογή των γυναικών εκπροσώπων στα κέντρα λήψεως αποφάσεων.
Το επιχείρημα που τίθεται συχνά σε συζητήσεις γύρω από την ποσόστωση, είναι ότι στην προσπάθεια να καταπολεμηθεί η διάκριση κατά των γυναικών, με την εισαγωγή ποσοστώσεων οδηγούμαστε στην διάκριση φύλου, όπου ξεχωρίζουμε τους ανθρώπους με βάση του αν είναι άντρες ή γυναίκες. Για αυτό ακριβώς το λόγο, η πρόταση αφορά προσωρινή εφαρμογή του μέτρου έτσι ώστε να δοθεί ο κατάλληλος χρόνος αλλαγής στερεοτύπων, με παράλληλες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις που θα διευκολύνουν τη γυναικεία συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα.
Τα πολιτικά κόμματα επιδιώκουν την ενίσχυση τους με ικανά στελέχη που να διαθέτουν γνώσεις και χρόνο για να προσφέρουν στις εργασίες τους, συμμετέχοντας στη χάραξη πολιτικής. Θέτουν ως επιχείρημα ότι η εφαρμογή της ποσόστωσης θα αφήσει εκτός οργάνων άνδρες που να μπορούν να προσφέρουν. Υπάρχει μια γενικότερη αντίληψη από τους πολέμιους της ποσόστωσης ότι θα επιλέγονται γυναίκες σε θέσεις κλειδιά απλά και μόνο για ικανοποίηση των ποσοστών. Θα μοιραστώ μαζί σας ένα παράδειγμα από τους Ευρωπαίους Πράσινους, σε Συνέδριο τους που παρευρέθηκα πριν περίπου τέσσερα χρόνια: Οι Ευρωπαίου Πράσινοι έχουν στο καταστατικό τους την ποσόστωση με υποχρεωτική εκλογή ενός άνδρα και μιας γυναίκας στις θέσεις του Συμβουλίου. Στο συγκεκριμένο συνέδριο θα γίνονταν εκλογές για τη θέση του οικονομικού ελέγχου και υποψηφιότητα είχαν θέσει τρεις άνδρες και μια μόνο γυναίκα. Η απόφαση της Γραμματείας ήταν να αναβληθεί η όλη διαδικασία. Αυτό που ενδεχομένως να λεγόταν σε άλλες περιπτώσεις θα ήταν ότι δεν υπήρχαν αρκετές γυναίκες που να ενδιαφέρονται. Με εξέπληξε θετικά η αντίδραση της Γραμματείας που πήρε όλη την ευθύνη, δηλώνοντας ότι απέτυχε να ελκύσει το γυναικείο ενδιαφέρον και θα έπρεπε να ληφθούν όλα τα μέτρα για αντιμετώπιση αυτής της αποτυχίας. Αυτή είναι πολιτική που δίνει βαρύτητα στην ισότητα των φύλων!
Υπάρχει και το θέμα της εισαγωγής μέτρων που να βοηθούν τη γυναίκα στο ρόλο της ως μητέρα όταν εμπλέκεται στην πολιτική. Οπωσδήποτε η οποιαδήποτε ποσόστωση θα πρέπει να γίνει σε συνδυασμό με χάραξη πολιτικής που να ενδυναμώνει το ρόλο της γυναίκας στην πολιτική και ευρύτερα στην κοινωνία (όπως για παράδειγμα διευκόλυνση ωραρίου, άδεια μητρότητας και γαλουχίας κλπ). Πιο συγκεκριμένα προτείνουμε τα πιο κάτω μέτρα:
- Ενίσχυση της νομοθεσίας που κατοχυρώνει τα δικαιώματα των γυναικών για ίση μεταχείριση και προστασία των βιολογικών δικαιωμάτων της γυναίκας όπως π.χ. η εργασιακή άδεια μητρότητας και η γονική άδεια (για τον άνδρα και τη γυναίκα).
- Τεχνική κατάρτιση των γυναικών για συμμετοχή τους στην πολιτική.
- Προγράμματα κατάρτισης για ένταξη ή επανένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας.
- Ίσες ευκαιρίες για πρόσληψη και επαγγελματική ανέλιξη.
- Επέκταση της άδειας μητρότητας από 18 σε 20 εβδομάδες, με πλήρεις απολαβές.
- Βελτίωση της λειτουργικότητας της γονικής άδειας, για μητέρες και πατέρες, με πλήρεις απολαβές για 2 εβδομάδες (σήμερα η γονική άδεια δεν πληρώνεται).
- Βελτίωση των δομών φύλαξης παιδιών και ηλικιωμένων, με προσιτό κόστος για την εργαζόμενη μητέρα και ενίσχυση του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης.
- Επέκταση του ολοήμερου σχολείου.
- Ευέλικτα ωράρια και δημιουργία ευκαιριών μερικής απασχόλησης.
- Διάδοση της τηλεργασίας.
- Στήριξη των πολύτεκνων οικογενειών, με αύξηση των βοηθημάτων.
- Πιο ουσιαστική στήριξη των μονογονεϊκών οικογενειών.
- Ανάπτυξη κοινοτικών γυμναστηρίων, λεσχών, χώρων αθλοπαιδιών και χώρων πρασίνου για υγιή απασχόληση των παιδιών.
Οι αναγκαίες αλλαγές για προώθηση της ισότητας δεν έχουν να κάνουν όμως μόνο με νομοθετικές ρυθμίσεις. Θα πρέπει να γίνει συντονισμένο έργο για να αλλάξουμε και τον τρόπο σκέψης και τον τρόπο πράξης όλων μας εάν πρόκειται να δούμε ουσιαστικές αλλαγές στην κοινωνία μας. Ως πολιτικά κόμματα οφείλουμε να κάνουμε όμως και τα δύο: και να συνεχίσουμε την προσπάθεια διαμόρφωσης μια καλύτερης κοινωνίας αλλά και να παράσχουμε τα αναγκαία θεσμικά εργαλεία για να είναι δυνατή και στέρεα η όποια αλλαγή.